ChatGPT’ye Terapist Rolü Vermek: Yapay Zeka ile Psikolojik Danışmanlık Arasındaki Fark

Dijital Çağın Yükselen Aracı ChatGPT

Günümüzde yapay zekâ tabanlı uygulamalar, birçok alanda kolaylık ve hız sağlarken, bireylerin psikolojik süreçlerinde de bir tür eşlikçi rolü üstlenmeye başladı. Özellikle ChatGPT gibi gelişmiş dil modelleri, insanların duygularını ifade etme, kendilerini anlama ya da düşüncelerini yapılandırma noktasında sıkça başvurduğu dijital araçlar haline geldi. Bu durumun doğal bir sonucu olarak, zaman zaman bu sistemlere bir "terapist" rolü yüklenebiliyor. Peki, bu kullanım biçimi ne kadar sağlıklı? ChatGPT’ye terapist rolü vermek, bireyin psikolojik iyilik hâline katkı sağlar mı, yoksa bir yanılgı mıdır?

Yapay Zekâ ile Terapi Yapılabilir mi?

ChatGPT, metinleri anlamlandırmak ve üretmek üzerine geliştirilmiş bir yapay zekâ modelidir. İnsan konuşmalarına benzer yanıtlar verebilmesi sayesinde, kullanıcılar bazen bu sistemi duygularını paylaşacak bir alan olarak da kullanabiliyor. Ancak burada önemli bir ayrım vardır: Terapi, yalnızca konuşma yoluyla duyguların paylaşılması değildir.

Amerikan Psikoloji Derneği'ne göre psikoterapi, bireyin yaşadığı zihinsel, duygusal ya da davranışsal zorlukların bilimsel yöntemlerle ele alındığı, uzmanlık gerektiren bir süreçtir. Terapist, yalnızca dinleyen biri değil; danışanın iç dünyasını anlayan, psikodinamik süreçleri takip edebilen, etik sınırları gözeten ve gerektiğinde müdahale edebilen bir uzmandır.

Bu yönüyle bakıldığında, ChatGPT gibi sistemler ne kadar gelişmiş olursa olsun, gerçek anlamda bir terapötik ilişki kurma kapasitesine sahip değildir. Empatiyi deneyimlemez, bağ kurmaz, sorumluluk almaz.

Alan	ChatGPT Ne Kazandırır?	Gerçek Bir Psikolog Ne Kazandırır?
Amaç ve Niyet	Merak, düşünsel keşif, farklı bakış açıları edinme. Terapi hissi yaratır ama terapi süreci sunmaz.	Derinleşme, iyileşme, duygusal yüklerin işlenmesi. Profesyonel bir psikolojik destek süreci sağlar.
İfade Alanı	Yazılı olarak düşünmeye teşvik eder. Kişi kendini ifade etmeye daha kolay başlayabilir.	Duyguların derinlemesine işlenmesi için güvenli bir alan sunar. Sessizlik ve zorlayıcı duygularla çalışmayı destekler.
Zaman ve Süreç	Anlık, kısa süreli rahatlama ya da farkındalık sağlayabilir. Genellikle tek seferlik ya da yüzeysel kullanım.	Yapılandırılmış, devamlılığı olan bir süreçtir. Güven ilişkisi zamanla gelişir ve içgörüler kalıcıdır.
Beklenti ve Derinlik	Bilgi sunar, sorular sorar, düşünsel bir eşlikçi olabilir. Ancak derin duygulara eşlik edemez.	Psikodinamik süreçleri takip eder, savunmaları tanır ve gerektiğinde yönlendirici müdahalelerde bulunur.
Güvenlik ve Sınırlar	Travma, kriz gibi durumlarda destek sunamaz. Etik veya duygusal bir sorumluluk taşımaz.	Etik ilkelerle çalışır. Gerekli durumlarda danışanı yönlendirir, duygusal güvenliği gözetir.

Benzer şekilde Kretzschmar & Eckert (2023), Frontiers in Psychology’de yayınlanan çalışmalarında, yapay zekâ tabanlı psikolojik destek uygulamalarının bilgi vermede etkili olabileceğini; ancak terapiye özgü süreçlerde (örneğin aktarım, karşı aktarım, duygusal regülasyon) yetersiz kaldığını göstermiştir. Bu veriler, dijital araçların tamamlayıcı olarak kullanılabileceğini, ancak profesyonel psikolojik destek sürecinin yerine geçemeyeceğini ortaya koyar.

ChatGPT ile Psikolojik Farkındalık Mümkün mü?

ChatGPT ile yapılan yazışmalar, kişinin duygularını anlamlandırma ya da düşüncelerini dışsallaştırma noktasında kısa vadeli bir rahatlama sağlayabilir. Örneğin:

• Günlük tutma pratiğine destek olabilir,

• Öz-şefkat üzerine düşündüren içerikler sunabilir,

• Bilişsel çarpıtmalarla ilgili bilgiler vererek farkındalık yaratabilir.

Ancak bu süreçler, terapötik müdahale anlamına gelmez. Özellikle geçmiş travmalar, yoğun kaygılar, depresyon belirtileri ya da tekrarlayan davranış örüntüleri gibi konularda, yalnızca dijital bir araçla ilerlemek, kişinin iyilik hâlini riske atabilir. Bu gibi durumlarda yapay zekâ bir yönlendirme ya da koruma sağlayamaz.

Simülasyon ile Gerçek Arasındaki Ayrımı Bilmek

Yapay zekâ teknolojileri bireyin kendi üzerine düşünmesini kolaylaştıran araçlar olarak değerlidir. Ancak bu sistemlere bir terapist rolü yüklemek, bireyin ihtiyaç duyduğu gerçek desteği geciktirmesine veya yüzeysel çözümlerle yetinmesine neden olabilir.

ChatGPT’ye terapist rolü vermek, ilk bakışta masum bir arayış gibi görünse de, bu arayışın altında yatan duygusal ihtiyaçlar göz ardı edilmemelidir. Her bireyin zaman zaman yalnız hissetmesi, anlaşılma arzusu duyması veya çözüm arayışına girmesi doğaldır. Önemli olan, bu ihtiyaçları gerçek bağlar ve profesyonel destek yollarıyla karşılayabilmektir.